Ngành chế biến gia vị – một trong những lĩnh vực cốt lõi của ngành thực phẩm – đang chứng kiến sự chuyển mình mạnh mẽ trong thập kỷ thứ ba của thế kỷ XXI. Không còn là phụ liệu đơn thuần trong ẩm thực, gia vị ngày nay trở thành một phần của xu hướng tiêu dùng xanh, sức khỏe chủ động, tiện lợi và toàn cầu hóa văn hóa ẩm thực. Những xu hướng mới trong ngành chế biến gia vị không chỉ phản ánh nhu cầu thay đổi của người tiêu dùng mà còn mở ra cơ hội lớn cho các doanh nghiệp đổi mới sáng tạo, nâng cao giá trị gia tăng và hội nhập chuỗi cung ứng toàn cầu.

1. Gia vị sạch – hướng đến sản phẩm không hóa chất, hữu cơ và có thể truy xuất nguồn gốc

Tiêu dùng xanh và an toàn thực phẩm đang là xu hướng dẫn đầu. Người tiêu dùng hiện đại ưu tiên lựa chọn các sản phẩm gia vị có:

• Nguồn gốc hữu cơ (organic), không sử dụng phân bón hóa học, thuốc bảo vệ thực vật.
• Chứng nhận quốc tế như USDA Organic, EU Organic, JAS, Halal, Kosher.
• Truy xuất nguồn gốc minh bạch qua mã QR, blockchain hoặc phần mềm chuỗi cung ứng.

Các doanh nghiệp gia vị toàn cầu đang đầu tư mạnh mẽ vào chuỗi cung ứng bền vững và vùng nguyên liệu đạt chuẩn, nhằm đáp ứng yêu cầu ngày càng cao từ các thị trường khó tính như châu Âu, Bắc Mỹ và Nhật Bản.

2. Gia vị chức năng – khi hương vị kết hợp với sức khỏe

Gia vị không chỉ dùng để tăng hương vị món ăn mà còn được xem là thành phần chăm sóc sức khỏe tự nhiên. Xu hướng gia vị chức năng bao gồm:

• Gia vị có đặc tính kháng viêm, chống oxy hóa, hỗ trợ tiêu hóa như gừng, nghệ, quế, tỏi, hạt thì là.
• Sự gia tăng của các sản phẩm bổ sung (supplement) chiết xuất từ gia vị như viên nghệ, tinh dầu tiêu đen, bột gừng đông khô.
• Tích hợp vào thực phẩm chế biến sẵn: mì ăn liền gia vị tự nhiên, nước sốt không chất bảo quản, snack ướp gia vị thảo dược.

Ngành dược phẩm và thực phẩm bổ sung đang mở rộng ranh giới sang thị trường gia vị, tạo ra phân khúc cao cấp với biên lợi nhuận lớn.

3. Đổi mới công nghệ chế biến và bảo quản gia vị

Công nghệ chế biến gia vị đang có những bước tiến đột phá, nhằm:

• Giữ lại tối đa hương vị, màu sắc và hoạt chất sinh học trong gia vị thông qua các công nghệ sấy lạnh, sấy tầng sôi, nghiền cryogenic (đông lạnh).
• Tiệt trùng bằng công nghệ hơi nước siêu nhiệt, UV hoặc plasma lạnh, thay thế cho chất bảo quản hóa học.
• Đóng gói thông minh với màng sinh học, hút chân không hoặc điều chỉnh khí (MAP) để kéo dài hạn sử dụng.

Xu hướng “fresh-to-powder” (từ tươi sang bột mà không mất dưỡng chất) đang được các tập đoàn gia vị lớn như McCormick, Ajinomoto, Kalsec và Olam tích cực áp dụng.

4. Sản phẩm tiện lợi, nhỏ gọn và dễ sử dụng cho thị trường tiêu dùng nhanh

Sự bùng nổ của lối sống đô thị hóa, nhịp sống nhanh đã kéo theo nhu cầu về gia vị đóng gói tiện lợi, dễ sử dụng và tiết kiệm thời gian:

• Gia vị gói nhỏ (1 lần dùng) cho nấu ăn nhanh hoặc ăn liền.
• Hộp trộn sẵn gia vị theo công thức món ăn (marinade kit, spice mix kit).
• Gia vị dạng viên, dạng gel, dạng xịt cho các món nướng hoặc salad.
• Bao bì thông minh giúp bảo quản lâu mà không cần tủ lạnh.

Các sản phẩm gia vị tiện lợi đang chiếm thị phần lớn trong siêu thị, thương mại điện tử và kênh horeca (nhà hàng – khách sạn – catering).

5. Sự trỗi dậy của gia vị địa phương và văn hóa ẩm thực bản địa

Toàn cầu hóa không làm mất đi tính địa phương, mà đang khơi dậy xu hướng tìm kiếm hương vị bản địa độc đáo, từ đó thúc đẩy:

• Sự phục hưng của các loại gia vị truyền thống từng bị mai một: như hạt mắc khén, hạt dổi (Việt Nam), asafetida (Ấn Độ), sumac (Địa Trung Hải).
• Các sản phẩm gia vị kể câu chuyện vùng miền được người tiêu dùng săn đón như một trải nghiệm văn hóa ẩm thực.
• Xuất khẩu gia vị “chữ ký” của từng quốc gia như tiêu Kampot (Campuchia), quế Trà My (Việt Nam), bột wasabi (Nhật), ớt chipotle (Mexico).

Gia vị không còn là sản phẩm đơn thuần mà trở thành biểu tượng văn hóa, nghệ thuật ẩm thực và yếu tố định danh thương hiệu quốc gia.

6. Chuyển đổi số trong ngành gia vị – từ sản xuất đến phân phối

Công nghệ số đang tái định hình toàn bộ chuỗi giá trị ngành gia vị toàn cầu:

• Truy xuất chuỗi cung ứng bằng blockchain, giúp nâng cao tính minh bạch và phòng chống gian lận xuất xứ.
• Tự động hóa sản xuất, đóng gói và kiểm định chất lượng bằng hệ thống MES, SCADA, AI.
• Thương mại điện tử B2C và B2B: các nền tảng như Amazon, Alibaba, ShopeeFood đang trở thành kênh phân phối chiến lược.
• Phân tích dữ liệu lớn (Big Data) trong quản lý tồn kho, dự báo nhu cầu, xây dựng khẩu vị thị trường mục tiêu.

Chuyển đổi số không chỉ giúp tiết kiệm chi phí, mà còn là đòn bẩy quan trọng để nâng cao năng lực cạnh tranh toàn cầu cho các doanh nghiệp gia vị.

7. Tiêu chuẩn hóa và truy xuất minh bạch – tấm vé thông hành ra thế giới

Các thị trường xuất khẩu lớn như EU, Mỹ, Nhật Bản đang ngày càng siết chặt tiêu chuẩn nhập khẩu sản phẩm gia vị:

• Rào cản phi thuế quan như: mức dư lượng thuốc bảo vệ thực vật, chỉ tiêu vi sinh, cấm sử dụng chất bảo quản nhân tạo.
• Yêu cầu mã HS riêng cho từng chủng loại gia vị và chứng nhận phân tích độc lập từ các phòng thí nghiệm được công nhận quốc tế.
• Chứng nhận bền vững (Rainforest Alliance, Fair Trade, Organic) ngày càng được ưa chuộng bởi người tiêu dùng có ý thức môi trường.

Việc đáp ứng và vượt tiêu chuẩn quốc tế không còn là lợi thế cạnh tranh, mà là điều kiện bắt buộc nếu doanh nghiệp muốn duy trì hoạt động xuất khẩu.

Kết luận

Ngành chế biến gia vị toàn cầu đang đứng trước một thời kỳ chuyển hóa mạnh mẽ, nơi mà công nghệ – sức khỏe – văn hóa – môi trường – tiện lợi – truy xuất trở thành các trụ cột chiến lược. Những doanh nghiệp biết nắm bắt xu hướng, đầu tư bài bản vào công nghệ, chất lượng và thương hiệu sẽ có cơ hội bứt phá ngoạn mục trong chuỗi cung ứng thực phẩm toàn cầu. Việt Nam, với tiềm năng nguyên liệu phong phú và bề dày truyền thống, đang đứng trước thời cơ vàng để khẳng định vị thế quốc gia chế biến gia vị mang tầm vóc quốc tế.